İRAN MEDENİYETİ

İRAN MEDENİYETİ

İran’da ilk Partlar, sonra Medler yaşamıştır. MÖ 6. yy.da Persler Medler'i yıkmışlardır. Çok büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. (İndus Nehri'nden Ege Denizi'ne, Kafkaslar'dan Basra Körfezi'ne kadar)

MEDLER

İran'ın batısı ile G.D. Anadolu arasında kalan dağlık ve yaylalık bölgede yaşamışlardır. Bölgenin koşulları gereği hayvancılıkla geçinmişlerdir. Babillilerle ittifak yapıp Asur devletini yıktılar. Böylece Mezopotamya'da toprak kazandılar. Anadolu’ya egemen olmak için Lidyalılarla savaştılar. Savaşlar sonunda Kızılırmak’ı sınır yaptılar.  Medlerin bağımsızlığına Persler isyan ederek son vermişlerdir.

PERSLER

Anadolu M.Ö 543–333 yılları arasında İran’da kurulan Pers imparatorluğunun hâkimiyetinde kaldı.

1.   Medleri yıkarak tarih sahnesine çıktılar. Persler MÖ. 550 yılında İran’da büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. Dağınık Pers boylarını Kral Kiyrus bir yönetim altında topladı. Büyük bir orduyla Medler üzerine yürüdü ve Med Krallığına son vererek Pers Krallığını kurdu.

2.   Mezopotamya'daki II. Babil devletine son verdiler.

3.   Persler M.Ö. 543'te Lidyalıları mağlup ederek Anadolu’nun tümüne egemen oldular. Batı Anadolu'daki Lidya devletine ve İyon şehir devletlerini egemenliklerine aldılar Anadolu MÖ 543–333 yılları arasında Pers hâkimiyeti altında kalmıştır.

4.   Kafkasya'daki İskitleri yenilgiye uğrattılar.

5.   Ege denizi ile Karadeniz arasında yapılan Boğazlar ticaretini ele geçirmek için Yunanistan'daki Atina devletiyle savaştılar. Başarılı olamadılar. Bu savaşlardan biri olan Maraton savaşını kaybettiler.

6.   Perslerin egemenlik alanı doğuda Maveraünnehir'den ve Hindistan'dan başlayarak Trakya'ya ve Mısır'a kadar genişlemiştir. Bu toprakları kolay yönetebilmek için "Satraplık" denilen vilayetler kurmuşlar ve buralara valiler (satraplar) atamışlardır. Valiler Anadolu’da bağımsız bir kral gibi hareket ettiler. Ayrıca güçlü ordular kurmuşlardır.

@  Anadolu’nun imarı için gayret gösteren valiler, Anadolu uygarlığına müdahalede bulunmamışlardır.

@  Persler Anadolu'da siyasi istikrarı sağladılar, ticaret yollarını yeniden işlek hale getirdiler. Bu da ticaretin gelişmesini sağlamıştır.

@  Manyas Gölü kıyısındaki Daskyleion (Daskilyon/Ergili) bu dönemin en önemli kültür merkezi olmuştur.

@  Bodrum’daki Mausaleum (Mozale:Kral Mezarı) dünyanın yedi harikasından biri sayılmıştır.

7.   Tarihin ilk düzenli posta teşkilatını ve ilk istihbarat teşkilatını kurdular.

8.   İmparatorluğu kapsayan ticaret yollarına önem verdiler. Ayrıca imparatorlukta sadece Pers parasının geçerli olmasına önem vermişlerdir.

9.   Zerdüşt dinine inanmışlardır. Bu dinde cennet ve cehennem anlayışları bulunmaktaydı. Ateş kutsal sayılmıştır. Persler önceleri çok tanrılı dine sahiptiler.

10.Pers devletine Makedonya kralı Büyük İskender düzenlediği Asya seferinde son vermiştir (MÖ 333).

@  Anadolu'da çok önceden itibaren kurulmuş yüksek ve kalıcı uygarlık, Pers etkisini azaltmış; Pers kültürü Anadolu'ya egemen olamamıştır.

@  Sasaniler, İslam'dan önce İran'da egemen olan son devlettir. Hz. Ömer döneminde yıkılmış ve bölge İslamlaşmıştır.